Państwo: Litwa
Kategoria działania: Środowisko zwalczania nadużyć finansowych
Osoba wyznaczona do kontaktów: Oddział Transparency International na Litwie
Zwalczane rodzaje ryzyka nadużyć finansowych:
- Inne: zapobieganie nadużyciom finansowym – wszystkie rodzaje ryzyka nadużyć
Kontekst i cele
„Jonvabaliai” („Świetliki”) jest pierwszą dobrowolną inicjatywą w UE, której celem jest zachęcenie organizatorów projektów do większej otwartości wobec społeczeństwa i dążenie do większej przejrzystości dla nich samych. Organizatorzy projektów UE w ramach tej inicjatywy odpowiadają teraz nie tylko przed różnymi instytucjami, ale także przed ogółem społeczeństwa, a każdy mieszkaniec Litwy może mieć pewność, że środki są inwestowane i zarządzane w sposób przejrzysty.
Jonvabaliai to inicjatywa utworzona przez osiem litewskich organizacji publicznych (w tym Ministerstwo Finansów i oddział Transparency International na Litwie) przy wsparciu Europejskiego Funduszu Społecznego. Łączna wartość inwestycji dla projektu „Inicjatywa na rzecz Przejrzystości Jonvabaliai” wynosi 58 873 EUR, z czego 50 042 EUR pochodzi z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach programu operacyjnego „Pomoc techniczna” na okres programowania 2007–2013.
Opis działania
|
Celem inicjatywy jest zachęcenie przedsiębiorstw, instytucji i organizacji do wymiany informacji na temat wykorzystania funduszy UE oraz poprawa przejrzystości wydatków budżetowych na projekty finansowane przez UE. Inicjatywa ta ma również na celu dostarczenie społeczeństwu większej ilości informacji na temat inwestycji UE od organizatorów projektów oraz zachęcenie do wspólnych wysiłków na rzecz osiągnięcia pozytywnych zmian systemowych w dziedzinie przejrzystości. Główne cele inicjatywy:
Na platformie internetowej Jonvabaliai (www.jonvabaliai.lt) można uzyskać informacje na temat projektów finansowanych przez UE. Dokładniej mówiąc, na platformie można znaleźć mapy, które określają lokalizację każdego projektu i wyjaśniają jego cele, jakie środki przyznano na jego realizację i jak są one zarządzane. Za pośrednictwem strony internetowej kierownicy projektów mogą dobrowolnie przekazywać informacje na temat wyników projektu, cen, zamówień publicznych, zainteresowanych stron, praktyk zarządzania ryzykiem itp.‑ Jonvabaliai („świetliki”) są przyznawane na podstawie liczby organizatorów projektów, którzy wypełniają deklaracje i dostarczają informacji o projektach finansowanych przez UE i o samej organizacji. Im więcej informacji o projekcie zostanie udostępnionych, tym więcej otrzyma „świetlików”. Jeden świetlik przyznany projektowi oznacza, że projekt ma na celu poprawę przejrzystości, podczas gdy trzy świetliki oznaczają najwyższy poziom przejrzystości i otwartości wobec społeczeństwa. Kiedy użytkownik odwiedza stronę internetową, widzi mapę, na której zaznaczone są wszystkie projekty finansowane przez UE, wraz z w pełni widoczną liczbą „świetlików” przyznanych każdemu projektowi – dzięki temu użytkownik może sobie jasno zwizualizować i zrozumieć stopień przejrzystości projektu. Aby dołączyć do sieci, organizator projektu musi wyznaczyć osobę, która będzie odpowiedzialna za udzielanie odpowiedzi na pytania obywateli dotyczące wykorzystania inwestycji europejskich oraz dostarczanie informacji o projekcie i organizacji. |
Unikalne cechy
|
Unikalną cechą inicjatywy Jonvabaliai jest to, że zapewnia ona metodykę opracowaną w celu ilościowego określenia przejrzystości organizatorów projektów za pomocą „świetlików”. Metodykę tę opracowali eksperci z litewskiego oddziału Transparency International, w ścisłej współpracy z radą założycielską tej inicjatywy. Opracowując metodykę, przeprowadzono konsultacje z odpowiedzialnymi organami: Wydział Dochodzeń w sprawach Przestępstw Finansowych, Specjalna Służba Śledcza, Urząd Zamówień Publicznych, Państwowa Izba Kontroli i inne. Metodyka obejmuje zestaw pytań i wniosków, na które organizatorzy muszą odpowiedzieć. Są one następujące:
|
Wyniki
Projekt Jonvabaliai uruchomiono w 2014 r. Obecnie na stronie internetowej inicjatywy znajdują się 633 projekty, na które przeznaczono dofinansowanie w wysokości ponad 655 mln EUR.
Spośród 633 projektów zarejestrowanych na platformie, 388 projektów nagrodzono trzema świetlikami, 48 projektów dwoma świetlikami, 25 projektów jednym świetlikiem, a 172 projekty nie otrzymały żadnych świetlików i biorą udział w inicjatywie.
Najwięcej projektów biorących udział w inicjatywie uruchomiono w 2014 r. Oddział Transparency International na Litwie podkreśla jednak, że inicjatywa jako taka jest obecnie w stanie „uśpienia” ze względu na brak środków finansowych na kontynuację dynamicznego jej promowania lub innych działań.
Główne czynniki sukcesu
Oddział Transparency International na Litwie ocenia inicjatywę Jonvabaliai jako udaną pod względem wyników i działań informacyjnych.
W krótkim czasie inicjatywa wzbudziła duże zainteresowanie wśród litewskich organizatorów projektów. Przyczyniła się do znacznego wzrostu przejrzystości i odpowiedzialności organizatorów projektów. Współpracę organizatorów projektów zapewniono dzięki uczynieniu jawności korzystną dla wszystkich: biorąc udział w inicjatywie i dzieląc się informacjami z opinią publiczną, organizatorzy otrzymali bezpłatną reklamę na stronie internetowej, co świadczyło o tym, że inicjatywa jest przejrzysta i ma godnych zaufania organizatorów. Inicjatywę tą promowano jako podkreślająca raczej działania na rzecz przejrzystości niż zwalczania korupcji; taki pozytywny przekaz zachęcił organizatorów projektów do uczestnictwa.
Do rozpowszechniania i promocji inicjatywy wykorzystano kilka kanałów, w tym reklamę telewizyjną, radio i inne kanały nadawcze.
Zespół realizujący projekt składał się z różnych profili:
- Kierownicy projektu:
- Eksperci ds. przejrzystości w celu określenia metodyki
- Eksperci od projektowania stron internetowych i web hostingu
- Eksperci ds. mediów i komunikacji
Napotkane wyzwania i wyciągnięte wnioski
Wyzwania związane ze zrównoważonym rozwojem to jeden z głównych wniosków wyciągniętych przez właścicieli działalności. Projekt był przedmiotem zamówienia Ministerstwa Finansów i okazał się sukcesem. Po wyczerpaniu finansowania Ministerstwo nie opracowało jednak żadnej strategii kontynuacji. Doprowadziło to do spowolnienia, a ostatecznie do zakończenia działań w ramach projektu.
W 2018 r. oddział Transparency International na Litwie uzyskał finansowanie dla projektu w wysokości 10 tys. EUR, ale nie wystarczyło to na ożywienie wszystkich działań. Obecnie oddział Transparency International na Litwie zajmuje się hostingiem i obsługą techniczną strony internetowej, jednak od 2014 r. nie zorganizowano żadnych nowych działań lub promocji.
Oddział Transparency International na Litwie podkreśla, że metodyka oceny przejrzystości organizatorów projektów jest kluczowym produktem tej inicjatywy i można by skopiować ją do podobnych projektów realizowanych gdzie indziej, po pewnym dostosowaniu do kontekstu.
Potencjał w zakresie możliwości przenoszenia
Inicjatywa taka jak Jonvabaliai ma duży potencjał w zakresie możliwości przenoszenia. Działalność ta jest prowadzona w oparciu o ugruntowaną metodykę, którą można z powodzeniem stosować w innych kontekstach i krajach. Właściciel działania jest otwarty na dzielenie się swoimi doświadczeniami i wspieranie innych krajów i władz w dzieleniu się wiedzą lub odtwarzaniu podobnych inicjatyw.
Co ważne, doświadczenie z Jonvabaliai pokazuje, że trwałość i struktura finansowa takich projektów mają ogromne znaczenie dla ich wykorzystania i skutków. Oddział Transparency International na Litwie podkreśla kluczową rolę sponsorów projektu (np. odpowiedniego ministerstwa lub Komisji Europejskiej) w zapewnieniu trwałości i ciągłości projektów takich jak Jonvabaliai.
Jeśli chodzi o operacyjną możliwość przenoszenia i wdrażania, inicjatywa ta szybko przyjąć się w mniejszych krajach lub w przypadku zastosowania jej w konkretnych sektorach, zamiast wdrażania jej za jednym razem na dużą skalę.