Wzmocnienie umiejętności analitycznych w celu zapewnienia ochrony interesów finansowych UE

STT złożyła wniosek i otrzymała dofinansowanie w ramach programu HERCULE III Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) w celu ulepszenia systemu informacji analitycznej, jak również umiejętności analitycznych funkcjonariuszy w zakresie wykrywania zagrożeń korupcyjnych i ich przejawów. W rezultacie system pomaga chronić interesy finansowe państw członkowskich i Unii Europejskiej przed korupcją. W grudniu 2018 r. przyznano dofinansowanie w wysokości ok. 450 tys. EUR.

System był rozwijany przez kolejne 12 miesięcy. Zapoczątkowały to trzy dyskusje przy okrągłym stole z udziałem:

• ekspertów z instytucji odpowiedzialnych za zarządzanie, administrowanie i wdrażanie programów strukturalnych UE,
• organów ścigania, Krajowej Izby Kontroli, Urzędu Zamówień Publicznych, Państwowej Inspekcji Skarbowej, Rady Konkurencji, Głównej Komisji Etyki Zawodowej oraz
• środowisk akademickich i organizacji pozarządowych.

Łącznie 46 przedstawicieli z 24 różnych instytucji wzięło udział w dyskusjach, a następnie zostało zaproszonych do udziału w międzynarodowym seminarium zamykającym projekt.

Dyskusje te miały na celu ustalenie, jakie zagrożenia korupcyjne można wykryć na wczesnym etapie na podstawie doświadczeń uczestników i pracowników STT oraz jakie systemy lub praktyki są już stosowane przez różne instytucje. Dzięki tym rozmowom, STT mogła zdefiniować techniczną konfigurację systemu i uczyć się na wiedzy i błędach innych. Wymiana ta pozwoliła również innym instytucjom na przekazanie STT informacji o tym, jakiego rodzaju analizy byłyby dla nich przydatne i w jaki sposób STT mogłaby je wspierać w przyszłości.

Ponadto STT przeprowadziła szeroko zakrojoną analizę rynku w celu zidentyfikowania istniejących programów komputerowych, które mogłyby spełnić ich potrzeby bez konieczności tworzenia nowego programu. W rezultacie zakupiono różnorodne oprogramowanie analityczne i wizualizacyjne, m.in. oprogramowanie do wizualnej analizy asocjacyjnej (IBM Cognos Analytics), system informacji geograficznej (ArcGIS), oprogramowanie do analizy tekstu (MaxQDA) oraz oprogramowanie do zarządzania i automatyzacji procesów analitycznych (IBM Business Automation Workflow). W celu zachowania niezależności od jakichkolwiek dostawców i uniknięcia kosztów konserwacji lub zmiany oprogramowania, STT przeszkoliła swoich pracowników technicznych w zakresie użytkowania i przeprogramowywania nabytych programów komputerowych.

Cały projekt był prowadzony przez dwie grupy, „grupę wykonawczą zarządzania projektem” i „grupę roboczą projektu”, z których pierwsza była odpowiedzialna za koordynację, a druga za realizację. W sumie zaangażowanych było ok. 15 osób, z czego 5 stanowiło podstawowy zespół roboczy (2 osoby z działu analitycznego wywiadu antykorupcyjnego, 2 z działu IT i 1 z działu planowania).

Opracowany system najpierw zbiera dane z ponad 60 różnych państwowych i niepublicznych baz danych (rejestrów i systemów informacyjnych), w tym na przykład informacje o zamówieniach publicznych i procedurach, rejestry gruntów lub ze skomputeryzowanego systemu zarządzania i nadzoru informacji o wsparciu strukturalnym UE, w którym przechowywane są wszystkie dane finansowe i administracyjne dotyczące projektów finansowanych przez UE itp. Dane te mogą być następnie analizowane przez STT za pomocą różnych programów komputerowych, które umożliwiają analizę wizualną, geograficzną lub tekstową, a tym samym pozwalają na szybsze i skuteczniejsze wykrywanie zagrożeń korupcyjnych i ewentualnych schematów.

Dane nie są regularnie sprawdzane pod kątem „sygnałów ostrzegawczych”, zamiast tego pracownicy STT zajmują się poszczególnymi obszarami kompetencji, np. opieką zdrowotną, zamówieniami publicznymi, planowaniem terytorialnym i budownictwem, sektorem transportu i komunikacji, gminami itp. Dział STT zajmujący się analizą strategiczną koncentruje się na krajowych ryzykach systemowych, dział analizy taktycznej poszukuje zagrożeń w instytucjach, natomiast dział analizy operacyjnej zajmuje się zagrożeniami reprezentowanymi przez osoby fizyczne.

Pracownicy przeprowadzają analizy dostarczonych danych w celu zidentyfikowania związków, które stwarzają ryzyko korupcji, testują hipotezy lub sprawdzają, czy nie doszło do nadużyć wykrytych wcześniej w innych sprawach krajowych, w innych państwach lub zidentyfikowanych dzięki integracji wielu źródeł danych. Jeśli zauważą pewien modus operandi, analizują dalej, czy jest to jednorazowe odstępstwo od normy, czy też zjawisko systematyczne, które pojawia się także w innych przypadkach.

Przykładowo, STT była w stanie stworzyć pulpit z zagregowanymi danymi na temat liczby funduszy zaangażowanych w projekty administrowane przez różne instytucje publiczne. Dzięki temu można było zauważyć, że w niektórych instytucjach większość projektów trafiała do zaledwie kilku firm. O wykrytych zagrożeniach STT informowała osoby odpowiedzialne, upoważnione do podejmowania decyzji w zakresie ograniczania i zapobiegania korupcji w danej instytucji, sektorze lub w skali kraju, a także dokonywała kontroli poszczególnych projektów.

W celu wsparcia analitycznego wywiadu antykorupcyjnego STT ma również prawo żądać od banków informacji finansowych na temat konkretnych osób prawnych w przypadku podejrzenia o nielegalną działalność. Informacji tych można żądać nawet bez toczącego się oficjalnego dochodzenia. Informacje finansowe dotyczące osób fizycznych można jednak uzyskać dopiero po wszczęciu dochodzenia.

Oprócz tego prewencyjnego podejścia do analizy danych, do analityków mogą zwracać się również inne departamenty STT z prośbą o pomoc w bieżących dochodzeniach lub o dalsze analizy konkretnych spraw. W konkretnym przypadku, w ramach prowadzonego przez STT dochodzenia karnego, analityczny wydział wywiadu antykorupcyjnego został poproszony o zbadanie szpitala, w którym podejrzewano nieprzejrzystą procedurę zamówień publicznych. Okazało się, że osoby prawne działające jako sponsorzy szpitala były również tymi, które otrzymywały zamówienia publiczne. Analitycy sprawdzili następnie, czy podobne zagrożenia występują w sektorze opieki zdrowotnej, koncentrując się na związkach między sponsorowaniem a udzielaniem zamówień publicznych, i mogli zidentyfikować dalsze przypadki. Informacje te zostały opublikowane w raporcie i przedstawione Parlamentowi, Ministerstwu Zdrowia oraz opinii publicznej. W odpowiedzi wprowadzono zmiany legislacyjne mające na celu zwiększenie przejrzystości w zakresie procedur zamówień publicznych oraz opracowano ramy udzielania i otrzymywania pomocy charytatywnej i sponsoringu, a także ich rozliczania i kontroli, w celu wzmocnienia proaktywności sektora publicznego w zakresie zarządzania konfliktami interesów.

W wyniku swojej pracy STT sporządza raporty o zidentyfikowanych w systemie zagrożeniach powiązanych z instytucjami, procesami, zdarzeniami i osobami, a tym samym informuje decydentów o polityce/przepisach antykorupcyjnych. Dostarczają one również informacji swoim wewnętrznym wydziałom wywiadu kryminalnego i dochodzeń kryminalnych w celu wspierania dochodzeń, oraz wydziałom ds. zapobiegania korupcji i edukacji antykorupcyjnej w celu dostosowania środków.