Αντιμετώπιση των Κινδύνων Απάτης και Διαφθοράς στη Σλοβακική Δημοκρατία - Μια στρατηγική με δράσεις-κλειδιά για τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία

Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) διέθεσαν 450 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, εκ των οποίων περισσότερα από 15 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν στη Σλοβακική Δημοκρατία.

Πολλές χώρες αντιμετωπίζουν προκλήσεις στη διαχείριση των κινδύνων απάτης και διαφθοράς που σχετίζονται με τα κονδύλια των ΕΔΕΤ. Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, στην Σλοβακική Δημοκρατία αναφέρθηκαν παρατυπίες σχετικά με: α) την έλλειψη διαφάνειας στην επιλογή των έργων, β) παραβάσεις των διαδικασιών σύναψης συμβάσεων, γ) δηλώσεις δαπανών που δεν συνάδουν με τις εκτελεσθείσες εργασίες και δ) τη μη διασφάλιση του θεμιτού ανταγωνισμού. Συγκεκριμένα, η Σλοβακική Δημοκρατία αντιμετώπισε ελλείψεις που σχετίζονταν με την ανεπαρκή επαλήθευση από τις Διαχειριστικές Αρχές (ΔΑ).

Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) εξέδωσε οδηγίες (π.χ. σχετικά με τις εκτιμήσεις κινδύνου απάτης), τα έγγραφα είναι γενικά και δεν αφορούν συγκεκριμένα κάθε χώρα. Ως εκ τούτου, ο Κεντρικός Συντονιστικός Φορέας (ΚΣΦ), ο οποίος διαχειρίζεται και συντονίζει την εφαρμογή των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων μεταξύ των σλοβακικών αρχών, προσέγγισε τον ΟΟΣΑ με το αίτημα της βοήθειας στον εκσυγχρονισμό της δικής του στρατηγικής διαχείρισης κινδύνων για τα κονδύλια ΕΔΕΤ.

Το έργο κατέληξε σε μια έκθεση που περιγράφει μια συγκεκριμένη στρατηγική για τη διαχείριση κινδύνων απάτης και διαφθοράς που σχετίζονται με τα ΕΔΕΤ στη Σλοβακική Δημοκρατία. Για τη Σλοβακική Δημοκρατία αυτό χρησίμευσε ως μια βάση για την ενημέρωση και την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής της για την Καταπολέμηση της Απάτης. Επιπλέον, δημοσιεύθηκε ένας γενικός οδηγός για την περαιτέρω ευαισθητοποίηση σχετικά με τα συστήματα απάτης που επηρεάζουν τα ΕΔΕΤ, με συγκεκριμένες ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν. Ο οδηγός δεν αφορά συγκεκριμένα στη Σλοβακική Δημοκρατία.

Στρατηγική ειδικά προσαρμοσμένη στη χώρα

Κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 18 μηνών, ο ΟΟΣΑ συνεργάστηκε με τον Κεντρικό Συντονιστικό Φορέα (ΚΣΦ) στο πλαίσιο της Κυβερνητικής Υπηρεσίας της Σλοβακικής Δημοκρατίας, η οποία περιλάμβανε αποστολές διερεύνησης και συνεντεύξεις με τέσσερις εκπροσώπους ΔΑ. Ταυτόχρονα, αρκετές ακόμα σλοβακικές αρχές συμμετείχαν στη συνεργασία, μεταξύ των οποίων: η Υπηρεσία Δημόσιων Συμβάσεων, η Γενική Εισαγγελία, η Υπηρεσία κατά των Μονοπωλίων, η Μονάδα Προμηθειών της Υπηρεσίας του Γραφείου του Αναπληρωτή Πρωθυπουργού, η Μονάδα κατά της Διαφθοράς της Γραφείου της Κυβέρνησης, το Υπουργείο Οικονομικών (Αρχή Πιστοποίησης, Αρχή Ελέγχου) και το κεντρικό σημείο επικοινωνίας με την OLAF.

Ο ΟΟΣΑ αξιολόγησε τη σχετική νομοθεσία, τις πολιτικές, τις πρακτικές και τα εργαλεία για τη διαχείριση των κινδύνων και οργάνωσε πέντε εργαστήρια με συμμετέχοντες στο έργο. Ειδικοί και επαγγελματίες από έξι Κράτη Μέλη της ΕΕ μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους με τη μορφή πρακτικών περιπτωσιολογικών μελετών. Επιπλέον, ο ΟΟΣΑ διενήργησε έρευνα με περίπου 80 επαγγελματίες των αρχών προγραμμάτων σε άλλα κράτη μέλη για να εμβαθύνει στους πιο διαδεδομένους κινδύνους και συστήματα απάτης και διαφθοράς που αντιμετωπίζουν άλλες χώρες. Τέλος, η ομάδα του ΟΟΣΑ ερεύνησε συστήματα απάτης και διαφθοράς που ενέπλεκαν κονδύλια ΕΔΕΤ.

Αυτό επέτρεψε στην ομάδα του ΟΟΣΑ να αποκτήσει μια βαθύτερη κατανόηση του τρόπου διαχείρισης των ΕΔΕΤ μέσω των εννέα εθνικών και περιφερειακών προγραμμάτων στη Σλοβακική Δημοκρατία και του πλαισίου αξιολόγησης κινδύνου απάτης και διαφθοράς. Οι πληροφορίες που αποκτήθηκαν δημοσιεύθηκαν στην Έκθεση «Αντιμετώπιση των κινδύνων Απάτης και Διαφθοράς στη Σλοβακική Δημοκρατία: Μια στρατηγική με Δράσεις Κλειδιά για τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά ταμεία». Αυτή η έκθεση είναι ένας πολύτιμος πόρος, προσαρμοσμένος στο συγκεκριμένο πλαίσιο της Σλοβακικής Δημοκρατίας.

Η στρατηγική που περιγράφεται στην έκθεση προσδιόρισε δύο βασικούς τομείς βελτίωσης για τη χώρα:

1. Την ενίσχυση των αξιολογήσεων κινδύνου απάτης και διαφθοράς, με έμφαση στις βάσει δεδομένων προσεγγίσεις για τη διαχείριση κινδύνου και
2. την υιοθέτηση μιας συστηματικής προσέγγισης για τη διαχείριση των κινδύνων απάτης και διαφθοράς που αφορούν τα ΕΔΕΤ.

Σε κάθε τομέα, εντοπίστηκαν διάφορα ζητήματα και καθορίστηκαν προτεραιότητες με αντίστοιχες βασικά δράσεις κλειδιά, όπως:

• η αποσαφήνιση και η βελτίωση των κριτηρίων για την καταγραφή κινδύνων απάτης και διαφθοράς,
• η διασφάλιση δραστηριοτήτων ελέγχου κατάλληλων, επαρκών και ανάλογων ώστε να περιοριστούν οι εντοπισμένοι κίνδυνοι,
• η διεξαγωγή περιοδικής στατιστικής ανάλυσης για τι παρατυπίες, τις περιπτώσεις απάτης και τα ευρήματα των ελέγχων για τον προσδιορισμό των περιοχών υψηλού κινδύνου σε διαφορετικούς τομείς σε όλο το εύρος του συστήματος,
• ο περαιτέρω καθορισμός στόχων και η επέκταση της χρήσης του ARACHNE για την αξιολόγηση κινδύνων εντός ΔΑ, με πρακτική καθοδήγηση από τον ΚΣΦ.
• η ανάπτυξη και έγκριση μιας προσαρμοσμένης πολιτικής κατά της απάτης από τις διαχειριστικές αρχές και η ευρεία διάδοσή της,
• η ανάπτυξη τυποποιημένων, τακτικών και συνεχιζόμενων προγραμμάτων κατάρτισης σχετικά με τη διαχείριση κινδύνων απάτης και αξιολογήσεων για το προσωπικό των διαχειριστικών αρχών,
• η οργάνωση φόρουμ ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των αρχών, που είναι αρμόδιες για τη διαχείριση των κονδυλίων, και των βασικών εθνικών αρχών, συμπεριλαμβανομένων των αρχών επιβολής του νόμου και της Υπηρεσίας κατά των Μονοπωλίων.

Η Έκθεση εμπεριέχει επίσης μία πρότυπη κάρτα βαθμολόγησης για τη διαχείριση κινδύνων απάτης για τις ΔΑ, καθώς και μια λίστα με συγκεκριμένες ενέργειες, μαζί με ένα προτεινόμενο χρονοδιάγραμμα εφαρμογής για την κυβέρνηση της Σλοβακικής Δημοκρατίας. Ο πρακτικός αυτό πόρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από τις αρχές προγραμμάτων σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.

Γενικός οδηγός

Η ομάδα του ΟΟΣΑ διεξήγαγε έρευνα αναφορικά με τους συγκεκριμένους κινδύνους που σχετίζονται με κάθε στάδιο του κύκλου του έργου, καθώς επίσης εντόπισε τις προληπτικές και ενδεικτικές ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν σε κάθε στάδιο και παραδειγματικές περιπτωσιολογικές μελέτες. Αυτές οι πληροφορίες συνοψίστηκαν στον Οδηγό «Απάτη και Διαφθορά στα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία: Τα κοινά συστήματα και οι προληπτικές δράσεις στο επίκεντρο». Ο Οδηγός καλύπτει γενικά τη διαχείριση κεφαλαίων ΕΔΕΤ και μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε κράτος μέλος της ΕΕ. Αν και ο Οδηγός δεν παρουσιάζει έναν οριστικό κατάλογο των κινδύνων και των δράσεων, παρέχει μια σύνοψη των κοινών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα Κράτη Μέλη της ΕΕ αναφορικά με την απάτη και τη διαφθορά στα ΕΔΕΤ, ενώ προτείνει τρόπους αντιμετώπισής τους.

Ο Οδηγός εστιάζει σε μια μεμονωμένη προοπτική του κινδύνου. Οι κίνδυνοι που εντοπίζονται σε κάθε στάδιο του έργου περιλαμβάνουν, για παράδειγμα:

• Στάδιο εφαρμογής και επιλογής του έργου:
  • Οι αιτούντες μπορούν να υποβάλουν ψευδή δήλωση για να ενισχύσουν την αίτησή τους.
  • Ο υποψήφιος μπορεί να επιδιώξει να επηρεάσει τα μέλη της επιτροπής/του συμβουλίου αξιολόγησης για να διασφαλίσει την επιλογή του έργου του, π.χ. με δωροδοκίες.
  • Τα μέλη της επιτροπής/του συμβουλίου αξιολόγησης μπορεί να συμπράξουν με τον αιτούντα.
• Στάδιο υλοποίησης:
  • Η ΔΑ μπορεί να προσαρμόσει τις προδιαγραφές του διαγωνισμού ή να διαρρεύσει ευαίσθητες πληροφορίες σχετικά με τις προσφορές για να ευνοήσει μια συγκεκριμένη εταιρεία ή ένα άτομο.
  • Εταιρείες ή εργολάβοι μπορούν επίσης να λάβουν μέρος στην αθέμιτη σύμπραξη των προσφορών για να κερδίσουν προσφορές.
  • Οι δικαιούχοι μπορούν να εφεύρουν φανταστικά έργα, υπηρεσίες ή δραστηριότητες ή και να «φουσκώσουν» το κόστος εργασίας.
  • Οι δικαιούχοι μπορούν να δωροδοκήσουν υπαλλήλους για να αποκρύψουν το σχέδιο της απάτης.
• Στάδιο περάτωσης και αξιολόγησης του έργου:
  • Οι δράστες ενδέχεται να προσπαθήσουν να καλύψουν προηγούμενες δόλιες ή διεφθαρμένες δραστηριότητές τους και π.χ. να δωροδοκήσουν ελεγκτές ή αξιολογητές.
  • Μπορεί να προκύψει σύγκρουση συμφερόντων εάν τα ίδια άτομα που συμμετέχουν στην επιλογή συμμετέχουν επίσης και στην αξιολόγηση του έργου.
  • Δικαιούχοι ή τρίτα μέρη ενδέχεται να υποβάλουν πλαστογραφημένα έγγραφα.

Οι συγκεκριμένες ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν σε κάθε στάδιο περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:

• Στάδιο εφαρμογής και επιλογής του έργου:
  • Απαιτείται από το προσωπικό και τα μέλη των επιτροπών αξιολόγησης να αποκαλύψουν τυχόν ιδιωτικά συμφέροντα των μελών της οικογένειάς τους για την αποφυγή συγκρούσεων συμφερόντων,
  • Εκτελείται διασταυρούμενος έλεγχος πληροφοριών και γίνεται χρήση ανάλυσης δεδομένων για τον έλεγχο των πληροφοριών που υποβάλλονται.
  • Βεβαιωθείτε ότι το προσωπικό γνωρίζει τους διαθέσιμους διαύλους για την καταγγελία μιας υπόνοιας απάτης.
• Στάδιο υλοποίησης:
  • Διασφάλιση της διατήρησης μίας οδού ελέγχου,
  • Διασφάλιση ίδιας πρόσβασης στις πληροφορίες σχετικά με τους διαγωνισμούς για όλους τους φορείς,
  • Δημιουργία ενός συστήματος ηλεκτρονικών συμβάσεων για τη διάδοση των πληροφοριών για τις δημόσιες συμβάσεις.
• Στάδιο περάτωσης και αξιολόγησης του έργου:
  • Διασφάλιση ενός συγκεκριμένου κώδικα συμπεριφοράς, στον οποίο και υπόκεινται οι φορείς,
  • Θέσπιση διατάξεων περί της σύγκρουσης συμφερόντων,
  • Διασταύρωση των πληροφοριών ανά τις διαθέσιμες βάσεις δεδομένων.

Επιπλέον, με βάση συνεντεύξεις, έρευνες και τις απαντήσεις στις έρευνες, ο Οδηγός περιλαμβάνει μια συλλογή από εννέα περιπτωσιολογικές μελέτες σχετικά με πραγματικά συστήματα απάτης/διαφθοράς σε διαφορετικά στάδια του έργου. Κάθε περιπτωσιολογική μελέτη περιλαμβάνει μια περιγραφή της υπόθεσης και τους εμπλεκόμενους δράστες, την τακτική τους και τις ενέργειες στις οποίες προέβησαν. Περιλαμβάνει επίσης προληπτικές και αστυνομικές ενέργειες που μπορούν να διεξαχθούν με ανάληψη από αρμόδιους, από τις αρχές διαχείρισης και πιστοποίησης, καθώς και από επιτροπές αξιολόγησης και δικαιούχους.

Συνολικά, ο ΟΟΣΑ εντόπισε τους βασικούς τομείς όπου οι χώρες θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη διαχείριση κινδύνου στα ΕΔΕΤ:

• Την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας, της συνοχής και του συντονισμού των υφιστάμενων στρατηγικών για τη διαχείριση του κινδύνου απάτης και διαφθοράς και την εφαρμογή δράσεων ελέγχου βάσει των κινδύνων σε έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ,
• Τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των μεθοδολογιών και των εργαλείων για τον εντοπισμό και την αξιολόγηση των κινδύνων απάτης και διαφθοράς στα Επιχειρησιακά Προγράμματα, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης δεδομένων για αναλύσεις, της αξιοποίησης των αξιολογήσεων κινδύνου για την ενημέρωση της λήψης αποφάσεων και της παρακολούθησης και αξιολόγησης της διαχείρισης κινδύνου απάτης και διαφθοράς,
• Την ενίσχυση δραστηριοτήτων και μηχανισμών που προωθούν μια κουλτούρα διαχείρισης κινδύνου που σχετίζεται με τα ΕΔΕΤ σε κυβερνητικό επίπεδο, όπως με ομάδες εργασίας, πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης και τεχνική κατάρτιση.

Ανακοίνωση των αποτελεσμάτων

Η Στρατηγική δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2019 στη σειρά «Επιθεώρηση της Διακυβέρνησης ΟΟΣΑ» και είναι διαθέσιμη προς λήψη στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του ΟΟΣΑ (απαιτείται σύνδεση) ή μπορεί να διαβαστεί στο διαδίκτυο. Μπορείτε να κατεβάσετε απευθείας τον Οδηγό στον ιστότοπο του ΟΟΣΑ. Μέσω του δικτύου του ΟΟΣΑ η δημοσίευση κοινοποιήθηκε σε ειδικούς και επαγγελματίες στον τομέα της διαχείρισης των κονδυλίων ΕΔΕΤ και προωθήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η Έκθεση και ο Οδηγός κυκλοφόρησαν επίσημα τον ίδιο μήνα σε μια εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε από τον ΟΟΣΑ, με τις εκδόσεις να εισάγονται από τον τότε Αναπληρωτή Πρωθυπουργό της Σλοβακικής Δημοκρατίας, κ. Richard Raši και τον Αναπληρωτή Γενικό Γραμματέα του ΟΟΣΑ, κ. Jeffrey Schlagenhauf. Τα σλοβακικά μέσα ενημέρωσης κάλυψαν την εναρκτήρια εκδήλωση της Έκθεσης.

Κατά τη διάρκεια της Εβδομάδας Ακεραιότητας 2019, ο ΟΟΣΑ διοργάνωσε ένα επιπλέον σεμινάριο με ειδικούς από κράτη μέλη και θεσμικά όργανα σε επίπεδο ΕΕ ώστε να ενημερωθούν για τις προοπτικές τους στους διαφορετικούς τομείς που σχετίζονται με τη στρατηγική.

• Ανάλυση των ανά χώρα συγκεκριμένων κινδύνων απάτης/διαφθοράς με τη βοήθεια ενός διεθνούς οργανισμού, του ΟΟΣΑ, που επιτρέπει την πρόσβαση σε πόρους, προηγούμενες έρευνες και δίκτυα ειδικών στον τομέα της διαφθοράς και της διαχείρισης κινδύνου απάτης
• Ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης προσαρμοσμένου στο συγκεκριμένο πλαίσιο κάθε χώρας, με προτεινόμενες προτεραιότητες
• Ενίσχυση της καθοδήγησης από την ΕΕ μέσω συγκεκριμένων δράσεων
• Συνολικά, οι πληροφορίες μεταφέρονται σε άλλες χώρες
• Όλα τα αποτελέσματα είναι δημόσια διαθέσιμα
• Πρωτοβουλία της κυβέρνησης που δείχνει σταθερή δέσμευση για την καταπολέμηση της απάτης στα κονδύλια του ΕΔΕΤ

• Αυξημένος συντονισμός και επικοινωνία μεταξύ των αρχών που εμπλέκονται στη διαχείριση των ΕΔΕΤ, π.χ. μέσω των ομάδων εργασίας διαχείρισης κινδύνου που συγκροτήθηκαν ως αποτέλεσμα του έργου
• Καλύτερη κατανόηση του τοπίου του κινδύνου
• Καθοδήγηση σχετικά με τον εκσυγχρονισμό της στρατηγικής διαχείρισης κινδύνου για τα κονδύλια ΕΔΕΤ στη Σλοβακική Δημοκρατία
• Συγκεκριμένες προτάσεις σχετικά με προληπτικές και ερευνητικές ενέργειες
• Αυξημένη ευαισθητοποίηση για τα κοινά συστήματα απάτης/διαφθοράς που αφορούν τα κονδύλια ΕΔΕΤ
• Πληροφορίες για τη Σλοβακική Εθνική Στρατηγική Καταπολέμησης της Απάτης

• Εις βάθος μελέτη του πλαισίου της χώρας για τον εντοπισμό των μοναδικών χαρακτηριστικών και κινδύνων
• Συνεντεύξεις με βασικούς παράγοντες στη διαδικασία διαχείρισης κονδυλίων ΕΔΕΤ στη Σλοβακική Δημοκρατία
• Συμμετοχή ειδικών και επαγγελματιών από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ για την ανταλλαγή περιπτωσιολογικών μελετών και πληροφοριών σχετικά με τα συστήματα απάτης/διαφθοράς που αντιμετωπίστηκαν
• Χρήση των ερευνών και των ειδικών του ΟΟΣΑ για την υποστήριξη των προτάσεων
• Αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ του CCB και του ΟΟΣΑ για την κατανόηση των αναγκών του ΚΣΦ

• Στην αρχή της συνεργασίας, ήταν προφανές ότι υπήρχε περιορισμένη επικοινωνία μεταξύ των αρχών του προγράμματος, η οποία εμπόδιζε τον εντοπισμό και τον περιορισμό του κινδύνου. Μέσω του έργου, αυτές οι αρχές αλληλοεπιδρούσαν σε συχνότερη βάση κατά τη διάρκεια των αποστολών διερεύνησης, μοιράζονταν τις εμπειρίες και τα μητρώα κινδύνων τους, ώστε να συγκρίνουν τις πρακτικές τους. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει τώρα μια βελτιωμένη κουλτούρα ανταλλαγής γνώσεων και επικοινωνίας.
• Η διαχείριση κινδύνου είναι μια σχετικά νέα ιδέα στον δημόσιο τομέα της Σλοβακίας, που σημαίνει ότι οι ΔΑ είχαν περιορισμένη εμπειρία σχετικά με τη διαχείριση κινδύνου απάτης. Οι διερευνητικές αποστολές επέτρεψαν στην ομάδα του ΟΟΣΑ να παρουσιάσει διεθνή πρότυπα και τις βέλτιστες ορθές πρακτικές των χωρών τις οποίες οι ΔΑ μπορούν να επεξεργαστούν και να εφαρμόσουν.

Άλλες χώρες μπορούν ήδη να χρησιμοποιήσουν τα υπάρχοντα έγγραφα ως πόρους, ιδίως τον Οδηγό, ο οποίος παρουσιάζει πληροφορίες σχετικά με τους κοινούς κινδύνους σε όλο τον κύκλο του έργου και τα κοινά συστήματα απάτης/διαφθοράς που συναντώνται σε διαφορετικές χώρες. Ωστόσο, οι κύριοι τύποι κινδύνων ενδέχεται να είναι διαφορετικοί σε άλλες χώρες ή να έχουν συγκεκριμένη νομική δομή. Επίσης, η διαχείριση των κονδυλίων και ο αριθμός των εμπλεκόμενων ιδρυμάτων είναι συγκεκριμένος σε κάθε χώρα. Προκειμένου να εφαρμοστούν οι συστάσεις που περιγράφει ο ΟΟΣΑ σε άλλες χώρες, αυτές θα πρέπει να τροποποιηθούν για το συγκεκριμένο πλαίσιο της κάθε χώρας.

Άλλες χώρες μπορούν να επιλέξουν να ακολουθήσουν παρόμοια πορεία με τη Δημοκρατία της Σλοβακίας και να εμπλέξουν τον ΟΟΣΑ ή άλλα ιδρύματα με εμπειρία στον τομέα της διαχείρισης κινδύνου απάτης, να πραγματοποιήσουν μία εθνική ανάλυση και να εκδώσουν συγκεκριμένα μέτρα δράσης για αυτές. Εμπόδιο σε ένα τέτοιο έργο μπορεί να αποτελέσει η χρηματοδότηση. Μια εναλλακτική λύση είναι να ορίσετε μια εσωτερική ομάδα ή ένα εσωτερικό τμήμα για αυτό το έργο.