Nadużycie finansowe w rodzinnej firmie sektora turystycznego

Instytucja zarządzająca programem rozwoju obszarów wiejskich otrzymała 3 wnioski o współfinansowanie. Przedłożone wnioski dotyczyły następujących projektów:

Wnioskodawca 1: „Budowa rodzinnego hotelu na potrzeby agroturystyki”

Wnioskodawca 2: „Budowa budynku z prywatnymi pokojami gościnnymi na potrzeby agroturystyki”

Wnioskodawca 3: „Budowa pensjonatu z restauracją na potrzeby agroturystyki”

Projekty zatwierdzono i zapewniono środki finansowe. Budynki zostały zbudowane. W ramach sprawowania kontroli nad projektami oraz dokonywania płatności okresowych i końcowych instytucja zarządzająca zaplanowała kontrolę na miejscu. W wyniku kontroli na miejscu ustalono, że 3 budynki zbudowano bardzo blisko siebie oraz miały wspólne wejście i wspólną recepcję, w związku z czym wydawały się funkcjonować jako jeden hotel, a nie jako 3 oddzielne projekty. Kontrole na miejscu wykazały, że meble wykorzystywano we wszystkich 3 obiektach, w dodatku niezgodnie z celami projektu. Wnioskodawcami okazał się być rodzic i jego dwoje dzieci. Oszuści starali się w ten sposób przekroczyć maksymalną kwotę dotacji, jaką można było przyznać.

Nadużycie finansowe wykryto dzięki kontrolom na miejscu. Instytucja zarządzająca wszczęła postępowanie w sprawie nadużycia finansowego. W wyniku kontroli i późniejszych ustaleń IZ zdecydowała, że należy odzyskać wypłacone dotacje, i wszczęła procedurę odzyskiwania, wysyłając pisma z prośbą o dobrowolny zwrot.

Beneficjenci odmówili spłaty długu, więc zostało wszczęte postępowanie cywilne.

W czasie funkcjonowania programów przedakcesyjnych i w pierwszym okresie programowania w latach 2007–2013 sprawy takie rozstrzygał sędzia w sądach powszechnych (nie administracyjnych). W sądzie pierwszej instancji (sądzie okręgowym) sędzia zwrócił się do IZ o dostarczenie protokołów z kontroli na miejscu, czego IZ nie zrobiła (przyczyny pozostają nieznane). W związku z tym sędzia nie zaakceptował faktu prawnego, że odbyły się kontrole na miejscu, i orzekł na korzyść beneficjentów.

IZ miała obowiązek odwołać się od tej decyzji w celu ochrony interesów finansowych zarówno budżetu UE, jak i budżetu krajowego. Sąd drugiej instancji (sąd rejonowy) zażądał od IZ tej samej dokumentacji, a IZ po raz kolejny jej nie dostarczyła. W związku z powyższym odwołanie oddalono.

Ponieważ IZ miał obowiązek ponownego odwołania się od decyzji, sprawa trafiła do trzeciej i ostatniej instancji (sądu najwyższego). Podobnie jak w dwóch poprzednich przypadkach IZ przegrała sprawę, ponieważ nadal nie była w stanie dostarczyć wymaganej dokumentacji. W rezultacie beneficjent zatrzymał wszystkie środki, a IZ zobowiązano do pokrycia kosztów postępowania. Środki UE zwrócono z budżetu krajowego (odpisano je po dwuletnim okresie, przez który IZ nie zwróciła rzeczonych kwot).

Kilka lat później wszczęto dochodzenie, jednak minął już termin przedawnienia. Ustalono, że celem beneficjentów było obejście maksymalnej kwoty dotacji w wysokości 250 000 EUR poprzez złożenie trzech indywidualnych wniosków o łączną kwotę 750 000 EUR, aby wybudować jeden duży hotel.

Do wystąpienia tego rodzaju nieuczciwego zachowania przyczyniło się wiele uchybień, np.:

• brak procedur dotyczących konfliktu interesów: fakt, że 3 wnioskodawców o tym samym nazwisku złożyło wnioski i uzyskało zatwierdzenie 3 podobnych projektów;

• uchybienia w obrębie systemu: w trakcie działań przedakcesyjnych i pierwszego okresu programowania w latach 2007–2013 obowiązywał system sądownictwa cywilnego, co skutkowało odmiennymi praktykami i niejasnościami;

• problemy z uczciwością: powyższy schemat nadużycia finansowego prawdopodobnie zaaranżowano z pomocą kogoś z IZ.

W efekcie w kolejnych okresach programowania zidentyfikowano i skorygowano wiele z napotkanych problemów, m.in. dzięki:

• nowym środkom dyscyplinarnym;
• nowemu regulaminowi wewnętrznemu dotyczącemu kontroli wnioskodawców;
• nowym przepisom dotyczącym postępowania w przypadku konfliktu interesów;
• wprowadzeniu nowych przepisów dotyczących odwoływania się w przypadku nieprawidłowości oraz korekt finansowych w drodze ustawy o funduszach ESI, która stanowi, że wszystkie procedury sądowe toczą się przed sądami administracyjnymi.