Urzędnicy ds. zapobiegania korupcji i przejrzystości (RTPC) oraz plany 3-letnie

Włoski Krajowy Urząd do Zwalczania Korupcji (ANAC) został utworzony w 2012 r. na mocy ustawy antykorupcyjnej (ustawa nr 190/2012 o zapobieganiu i zwalczaniu korupcji oraz nielegalnej działalności w administracji publicznej). ANAC rozpoczął działalność z 30 pracownikami, ale po połączeniu z Urzędem Nadzoru Zamówień Publicznych w 2014 r. liczy ich około 300.

Prawo antykorupcyjne podkreśla znaczenie zapobiegania nieuczciwym zachowaniom. W tym celu ANAC wprowadził krajowy plan antykorupcyjny (NACP) uzupełniony dwoma następującymi środkami na szczeblu niższym niż krajowy:

• Trzyletni plan zapobiegania korupcji i zapewnienia przejrzystości (PPCT)
• Urzędnik odpowiedzialny za przejrzystość i zapobieganie korupcji (RTPC)

Trzyletni plan zapobiegania korupcji

Zgodnie z prawem każda agencja publiczna/administracja/przedsiębiorstwo będące własnością państwa i w pełni przez nie kontrolowane musi opracować trzyletni plan zapobiegania korupcji (Piano triennale prevenzione corruzione). Każdy plan identyfikuje, analizuje i szacuje konkretne zagrożenia korupcyjne w administracji publicznej. Wskazuje również odpowiednie środki zapobiegawcze. Co najważniejsze, plan ma zostać opracowany przy zaangażowaniu obywateli i innych odpowiednich zainteresowanych stron. Oznacza to, że każda administracja musi przeprowadzić konsultacje społeczne i zasięgnąć opinii na temat planu przed jego wdrożeniem. Musi on uwzględniać specyficzny rozmiar administracji, jej cechy i ryzyko, zgodnie z krajowymi wytycznymi[1]. Przykład takiego planu Instytucji Zarządzającej ds. Spójności Terytorialnej podano poniżej:

Agencja Spójności Terytorialnej – załącznik do trzyletniego planu zapobiegania korupcji i przejrzystości 2019-2021 https://www.agenziacoesione.gov.it/wp-content/uploads/2019/02/Decreto_24_2019_ALL3.pdf.

Urzędnik odpowiedzialny za przejrzystość i zapobieganie korupcji (RTPC)

Każda administracja publiczna musi również wyznaczyć urzędnika odpowiedzialnego za przejrzystość i zapobieganie korupcji. Do jego obowiązków należą:

• Koordynowanie i wdrażanie planu i jego środków.
• Odpowiednia weryfikacja wszystkich procedur wewnętrznych/aplikacji informatycznych
• Ostrzeganie właściwych organów w przypadku nieprzestrzegania środków antykorupcyjnych
• Weryfikacja stosowania systemów rotacyjnych przy mianowaniu urzędników służby cywilnej do działań, w przypadku których istnieje podwyższone ryzyko popełnienia przestępstw korupcyjnych
• Zapewnienie zgodności z dekretem legislacyjnym 39/2013 w sprawie sytuacji niezgodności z urzędem publicznym.

Ta dwuczęściowa praktyka (plany i urzędnik) bezsprzecznie dotyczy również administracji publicznej, która zarządza funduszami ESI. W tym celu podpisano protokół ustaleń z instytucją zarządzającą (Agencją Spójności Terytorialnej) Narodowym Programem Operacyjnym na lata 2014-2020 „PON GOV” w celu opracowania zestawu konkretnych wskaźników służących zwalczaniu nadużyć finansowych w administracji publicznej[2].

Dwa przykłady wniosków w krajowych i regionalnych Instytucjach Zarządzających to:

• Na poziomie krajowym: plan Ministerstwa Pracy dla krajowych programów operacyjnych[3]
• Na poziomie regionalnym: plan Instytucji Zarządzającej Apulia dla Regionalnego Programu Operacyjnego EFRR-ESF[4],

Aby wspierać wymianę praktyk, ANAC utworzył platformę w celu gromadzenia planów. Każda administracja może zdecydować się na przesłanie swojego planu online. W ten sposób są one publicznie dostępne i mogą stanowić wkład w ujednolicone praktyki we włoskich administracjach publicznych. Ponadto platforma umożliwia ANAC monitorowanie procedur i identyfikację trendów. Do chwili obecnej 3400 organów administracji publicznej zaktualizowało informacje w bazie danych.

W uzupełnieniu do tego istnieje teraz baza danych funkcjonariuszy RTPC. Działa na zasadzie dobrowolności, ale obecnie liczy prawie 5000 funkcjonariuszy[5]. Wreszcie, ANAC uruchomił platformę współpracy społecznej o nazwie FORUM RPCT, aby dalej wspierać wymianę praktyk w ramach[6] sieci RPCT, a także publiczny Dzień Przejrzystości poświęcony urzędnikom RPTC (w 2020 roku ANAC był gospodarzem tego wydarzenia online, gromadząc 1000 uczestników).

Te dwie praktyki są innowacyjne z następujących powodów.

• Zaangażowanie interesariuszy i konsultacje społeczne. Wszystkie plany podlegają kontroli publicznej. Administracje publiczne muszą aktywnie zabiegać o wkład obywateli i zainteresowanych stron. Administracje włoskie przeprowadzają konsultacje publiczne na dwa sposoby. Publikują plan online i dołączają formularz, za pomocą którego użytkownicy mogą wprowadzać dane wejściowe. Alternatywnie administracje identyfikują kluczowe strony zainteresowane i przeprowadzają konsultacje.
• Przejrzystość i odpowiedzialność. Proponując plany, odpowiedni organ musi dołączyć do jego publikacji notę wyjaśniającą, w jaki sposób go opracowano. Jest to zgodne z dekretem z mocą ustawy 33/2013 w sprawie przejrzystości.
• Środki nadzorowane przez funkcjonariusza RTPC dotyczą zarówno całej administracji, jak i zachowania poszczególnych osób.

Poprawa wyników zarządzania publicznego: badanie porównawcze przeprowadzone w 2015 r. i oparte na wywiadach ustrukturyzowanych z urzędnikami RPCT z dużych gmin wykazuje pozytywną korelację między realizacją planów a cyklem wyników każdej gminy[1].

Raport krajowy UNODC ONZ dotyczący cyklu przeglądów 2016-2021[2] odnotował sukces funkcjonariuszy RPCT i podkreślił projekt jako dobrą praktykę na stronie 23 raportu. Wprowadzenie specjalnego urzędnika antykorupcyjnego w każdej agencji państwowej doprowadziło do lepszego wdrożenia środków naprawczych.

• Zagwarantowanie autonomii funkcjonariuszy RPCT i osłanianie ich przed nadmierną presją polityków.
• Profil funkcjonariuszy RPCT musi być na wysokim poziomie, mieć odpowiednie uprawnienia w administracji i posiadać odpowiednie umiejętności/kompetencje
• Plany celowe/kierunkowe, identyfikujące ryzyko, które jest specyficzne i istotne dla administracji

Organy administracji najwyższego szczebla nie zawsze poświęcają należytą uwagę walce z korupcją. Konieczne jest zwiększenie świadomości w zakresie zwalczania jej na najwyższych szczeblach oraz jasna kultura promująca walkę z nią we wszystkich administracjach. Przykładowo, nadal utrzymuje się niski poziom rotacji kadry zarządzającej działającej na obszarach o podwyższonym ryzyku korupcyjnym. Jest ona potrzebna, aby zapobiec niewłaściwym relacjom władzy, które mogłyby prowadzić do nieuczciwych zachowań. Dowody wskazują jednak, że rotację stosuje tylko 40% administracji.

Praktyka ta została przekazana innym krajom w ramach unijnych projektów partnerskich (Serbia, Turcja, Czarnogóra). Ponadto inne rządy rozważają wprowadzenie urzędników ds. walki z korupcją i przejrzystości do administracji lokalnej.

Model ten zastosowano w kontekście EXPO 2015 Milano i dlatego został wzięty za przykład przez OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) podczas warsztatów technicznych poświęconych zapobieganiu korupcji.